Неделниот закон на Константина и другите неделни закони

На 7 март 321 г. царот Константин Велики го издал првиот закон за празнување на неделата како ден за одмор.

„Сите судии и народот по градовите нека не работат и сите дуќани нека бидат затворени во ‘чесниот ден на сонцето’ (dies solis). Сепак, земјоделците, кои обработуваат ниви, на тој ден можат слободно да работат, зашто често се случува некој друг ден да не е толку погоден за сеидба или за садење на винова лоза, та да не го испуштат мигот што им го дава Небото.“8

По ова првобитно озаконување, императорите и папите во следните векови додавале други закони за да го засилат празнувањето на неделата. Слични закони издавале неговите следбеници во 368, 386, 429 и 469 год. Царот Теодосиј II во 423 година издал закон против празнувањето на саботата. Црковните собори исто така одиграле важна улога при зацврстувањето на неделата како празник. За таа цел биле издадени закони во Арил (314), во Никеја (325), во Лаодикија (364), во Картага (401), во Орлеан (538) итн.

Кога го издал неделниот закон, Константин уште не бил христијанин. Тој овде ја немал предвид изрично христијанската црква, зашто на деновите не им ги дава нивните христијански имиња, туку првиот ден го нарекува со многубожечкото име „чесниот ден на сонцето“ (dies solis).

Хари Боер, во својата „Кратка историја на ранохристијанската црква“ кажува:

„Тој (Констанин) неделата ја именува со нејзиното традиционално паганско име ‘ден на сонцето’ а не со сабота или со Господов ден. Паганите така можеле да ја прифатат. Христијаните на Сонцето од природата му дале ново значење – размислувајќи за Христа како Сонце на правдата. Константин и подоцнежните императори, како и црковните совети, дополнително го утврдувале неделното законодавство. Сепак, декретот на Константина од 321 година поставил основа за универзално прифаќање на неделата како ден за одмор.“ (Страна 148).

Всушност, неделата малку напредувала како христијански ден за одмор сè до четвртиот век, до времето на Константин Велики. Тој бил римски императот од 306 до 337 година од новата ера. Во текот на првите години од своето владеење тој го обожавал Сонцето. Подоцна тврдел дека се преобратил и го прифатил христијанството, но во срцето останал предан обожавател на Сонцето. Константин никогаш не бил вистински религиозен. Тој тајно го обожавал богот на сонцето сè до смртта.

Во својата книга „Подемот и падот на Римското царство“, Едвард Гибон пишува:

„Сонцето било универзално прославувано како непогрешлив водич и заштитник на Константина.“9

Царот Константин верски се придржувал кон култот на сонцето. Тој го обожавал божеството Митра, бог на сонцето и војната, на кого му бил посветен првиот ден во седмицата, неделата. Култот на староиранскиот бог Митра од првиот век на нашата ера многу се раширил низ целото Римско царство, и тој религиозен култ, наречен „митраизам“, во првите векови од нашата ера му бил сериозен соперник на христијанството, кое презело од него многу работи, меѓу кои и „денот на сонцето“, првиот ден на седмицата.

Обожавањето на сонцето е еден од најстарите облици на многубоштвото што го наоѓаме кај сите многубожечки народи на стариот век. Ра, Изис, Озирис, Ваал, Митра, Херкулес, Аполон, Јупитер и др., се многубожечки богови на сонцето. Ова го потврдуваат многубројни споменици и храмови во Египет, Вавилонија, Персија, Грција, Феникија и Рим.

Старата астрономија познавала седум планети, односно сонцето, месечината и пет планети. На секое од тие небесни тела таа му посветила по еден ден во седмицата, и според тие планети старите Вавилонци, а подоцна и Римјаните, ги нарекувале деновите во седмицата, зашто секој ден бил ставен под заштита на еден бог. Првиот ден во седмицата бил ставен под заштита на главниот бог, богот на сонцето и тој ден кај Римјаните се викал dies solis, „сончев ден“.

„Заслугата“ на Константина за христијанството се состои во тоа што тој го соединил христијанството со многубоштвото и со тоа го проширил христијанството. Константин и неговите врвни службеници виделе дека неделата, којашто ја празнувале митраистите, а и некои христијани во третиот век, може да послужи како врска за единство на двете големи и различни религии во неговото царство, како печат за единство меѓу христијаните и многубошците. За таа цел тој го издал својот прочуен закон за празнување на „чесниот ден на сонцето“. Тоа упорно прилепување кон стариот бог на сонцето оставило траги дури до нашите денови. Задржувањето на старото незнабожечко име dies solis или sunday (недела) како седмичен ден за одмор, во голема мера е израз на тоа единство меѓу многубошците и христијаните.10

Ф. Џеј Фоакс-Џексон во својата книга „Историја на христијанската црква“, вака ги опишува целите на Константина:

„Негова цел била постепено од незнабоштвото да го префрли во христијанството сè она што било привлечно во очите на народот.“11

Германскиот историчар Хегтвејт овој трагичен компромис го опишува на следниот начин:

„Во свое време Константин неуморно се трудел да ги обедини верниците на старата и новата вера во една религија. Сите негови закони и вештини имале за цел да ја спроведат оваа интеграција на религиите. Тој со сите средства сакал да ги измеша пречистеното незнабоштво и умереното христијанство.“12

Зборувајќи за неделните закони, Хегтвејт кажува: „Неговиот налог ‘денот на Сонцето’  да биде главен ден за одмор бил карактеристичен за неговото сфаќање… Од целокупната мешаница и од соединувањето на христијанството и паганството, ништо не е толку провидно колку што е овој негов неделен закон. Христијаните го обожавале својот Христос, а многубошците својот бог – Сонцето. Според сфаќањето на императорот, предметите на богослуженијата на двете религии во суштина биле исти.“

Евсевие (Euzebius) од Цезареја (260-340) е татко на црковната историја, најпрочуен црковен историчар од првите векови на христијанството, човек кој најдобро е запознат со животот на Константин Велики и со неговиот закон за неделата, бидејќи бил негов придворен епископ и биограф.

Како негов современик и голем историчар, тој ги проучувал и настаните поврзани со овој проблем. Бидејќи пред себе ги имал и сите пишани документи и извештаи на претходните црковни отци и историчари кои зборувале и пишувале за „денот на сонцето“ и за „денот Господов“, Евсевие имал можност да ги анализира сите тие документи, да изврши најдобар можен увид во реалната состојба на работите, да ги мери сите докази и противдокази, да ги сумира резултатите од своите истражувања и како историчар да ни ги соопшти резултатите.

И, ако некој е меродавен да ни ја каже вистината за ова прашање, тогаш тоа е токму тој, Евсевие, бидејќи самиот живее во тоа преломно време и преломни години кога се случувале и се случиле тие промени, во времето на извориштата од кои потекнала иницијативата за промена на „Господовата сабота“ со паганскиот „ден на сонцето. Еве што ни кажува Евсевие за таа промена:

„Сè што требаше да се прави во сабота, ние тоа го пренесовме на недела како Господов ден, како попогоден ден кој има првенство и ужива поголем углед отколку еврејската сабота.“13

Евреите за неделата:

„Денот кој воопшто многубошците го посветуваат за обожавање и за прослава на нивниот врховен бог, Сонцето, според нашето сметање бил прв ден во седмицата.“ 14

„Најстарите Германи биле пагани, и бидејќи првиот ден во седмицата го одредиле за посебно обожавање на Сонцето, така тој ден во нашиот ангилски јазик го задржал името Sunday (недела).15

И така, она што почнало како пагански ритуал завршило како христијанска регулација.

Во продолжение следат поднасловите од поглавјето „Историјата за неделата како празник“. Кога ќе кликнете врз поднасловите, ќе ви се отворат нивните текстови.