Василие Велики и светото предание на православието

Еден од најголемите црковни учители и црковни отци, врвен авторитет за православието, секако, е Василие Велики од 4-от век. Заедно со другиот великан на православието, Јован Златоуст, подоцна двајцата прогласени за светци, го напишале текстот на молитвата која за време на Вечерата Господова и литургијата во Православната црква се упатува кон Бог Отецот да го прати Светиот Дух да изврши пресуштествување (претворање) на „евхаристискиот леб и чашата на благословот“ во вистинско Христово тело и во вистинска Христова крв.

Врз овие два авторитета, меѓу нив и Атанасие Велики и уште некои, во најголема мера се потпира и почива теологијата на Православната црква и православната Црква како Црква, како установа, нејзините црковни служби, нејзиното устројство, целокупната нејзина структура и сè што е поврзано со неа. Овие творци на Православната црква ѝ го создале „светото предание“ во чиишто габарити го сместиле православието, објаснувајќи му дека „светото предание“, е вистинскиот пат кон небото. Значи, споменатите православни великани се столбови врз кои почива православното „свето предание“ и општо православието.

Да слушнеме што кажува за „светото предание“ свети Василие Велики како еден од неговите втемелувачи:

„Некои од догмите и поуките што се сочувани во Црквата ги имаме во пишан облик, додека некои сме примиле од апостолското предание со преемство во тајност. И едното и другото имаат иста сила за побожност, на што нема да противречи никој кој макар и малку е упатен во црковниот поредок. Зашто, ако се осмелиме да ги отфрлиме непишаните обичаи, како да немаат големо значење, незабележано ќе му нанесеме штета на евангелието во она што е најважно, а од апостолските проповеди ќе остане само празно име. На пример, да се потсетиме најпрво на она прво и најопшто: Кој со писмо учел дека оние кои се надеваат во иметео на нашиот Господ Исус Христос се осенуваат со крстниот знак? Кое послание нè учело на молитва да се свртуваме кон исток? Кој од светите ни ги оставил написмено зборовите со кои го повикуваме (Светиот Дух) при претворањето на евхаристискиот леб и чашата на благословот? Зашто ние не се задоволуваме со оние зборови што ги спомнуваат апостолите и евангелието, туку и пред и по нив произнесуваме и други, што сме ги примиле од ненапишано учење кои имаат голема сила за извршување на Светата тајна. Исто така, според кое писмо ние ја благословуваме водата за крштение, и елејот за помазание, па дури и оној што се крштава? Зар тоа не го правиме според (во Светото писмо) премолчаното и тајно Предание? И што уште? Која пишана реч нè научила и за самото помазание со елеј? Од каде трикратното нуркање на човекот и сè друго во врска со крштението; од кое писмо е земено откажувањето од сатаната и од неговите ангели? Не е ли земено од ова необнародувано и необјавено учење кое нашите Отци го сочувале во молчење недостапно за љубопитноста и за изнесување (обелоденување), бидејќи тие со причина биле научени со молчење да ја чуваат светињата на Тајните? Зашто, како би можело писмено да се објавува учење за она што на некрстените не им е дозволно ниту да го погледаат?“17

Тоа беше исказот и аргументите на најголемиот православен црковен отец, учител и апологет, св. Василие Велики, во врска со православното „свето предание“.

Се ројат многу мисли и прашања! Православните апологети мора да ги засучат ракавите и да одговорат на многу прашања што произлегуваат од теологијата на Весилие Велики.

Колку пати Василие го спомнува зборот „тајна“, „тајност“: „преемство во тајност“, „света тајна“, „премолчано и тајно предание“, „нашите отци го сочувале во молчење недостапно за … обелоденување“, „научени со молчење да ја чуваат светињата на тајните“.

Да ја анализираме главната мисла на Василие Велики: „Зар тоа не го правиме според (во Светото писмо) премолчаното и тајно предание?“ – Значи, постои „премолчано и тајно предание“.

Заклучок: Прво, преданието во Светото писмо е премолчано, нерегистрирано, и второ, преданието е тајно!

Зошто преданието не е регистрирано, не е запишано во Библијата? За тоа православието има свое образложение. Пред сè, се повикува на Јован 21,25 каде што апостол Јован кажува: „А има и многу други работи што ги изврши Исус и кои, ако би се напишале по ред, ми се чини не би можеле да се сместат во целиот свет напишаните книги.“ – Според православието, преданието, како и Светото писмо, произлегло од Христа. Меѓутоа, бидејќи преданието е многу обемно, апостолите не го запишале и него заедно со библиските текстови во списите на Новиот завет, туку на своите следбеници им го пренеле усно и така по устен пат, по разни таинствени канали и коридори, чиешто патешествие траело три века, тоа конечно пристигнало до ушите на Василие Велики и на другите црковни отци кои го запишале и истото на светот му го соопштите во пишана форма. Но, во поднасловот „Вистината со Јован 21,25“ ние покажавме дека тоа тврдење на православието е неодржливо.

Второ, зошто преданието е „тајно“, „тајно предание“? Од ова прашање произлегуваат други две потпрашања. Прво, дали Христос преданието го изговорил тајно, на таинствен начин, како тајна недостапна за јавноста? И второ, дали поради тоа што преданието било тајна што ја изговорил Христос тајно, апостолите не можеле или не смееле да ја напишат таа тајна?

Што е вистина? Дали апостолите не го забележале тоа тајно предание затоа што во нивните списи немало место да го забележат оти било премногу обемно, или затоа што природата на самото предание е тајна и до црковните отци морала да патува и да пристигне како тајна? Ако тоа предание го изговорил лично Христос, дали Тој го изговорил јавно или тајно? Ако го изговорил јавно, како и сè друго што го запишале апостолите во своите новозаветни списи, зошто подоцна тоа станало тајно и низ вековите патувало како тајна?

Да ја анализираме и следната изјава на Василе Велики: „Некои од догмите и поуките што се сочувани во Црквата ги имаме во пишан облик, додека некои сме примиле од апостолското предание со преемство во тајност. И едното и другото имаат иста сила за побожност.“

Прашање: Ако „догмите и поуките што ни се сочувани“ во апостолските списи во пишан облик „имаат иста сила за побожност“ како оние што „сме ги примиле од апостолското предание со преемство во тајност“, тогаш зошто едните до нас пристигнале во пишан облик, јавно, а другите ни се дадени тајно и до црковните отци пристигнале како тајна?

Василие Велики ова го правда на следниот начин кој нема никаква логика: „Не е ли (тоа) земено од ова необнародувано и необјавено учење кое нашите Отци го сочувале во молчење недостапно за љубопитноста и за изнесување (обелоденување), бидејќи тие со причина биле научени со молчење да ја чуваат светињата на тајните? Зашто, како би можело писмено да се објавува учење за она што на некрстените не им е дозволно ниту да го погледаат?“

Заклучок! Василие Велики тврди дека неговите претходници („нашите отци“), според православниот слоган на архиепископот Аверкие „Ние и Светиот Дух одлучивме“18,   биле поучени и научени од Светиот Дух тоа „необнародувано и необјавено учење“ да го сочуваат во молчење недостапно за љубопитноста и за обелоденување“; „тие со причина биле научени со молчење да ја чуваат светињата на тајните“, односно „светото предание“ како тајна. И најнакрај Василе ја објаснува причината зошто „светото предание“ морало да се сочува како ненапишана тајна и кажува: „Зашто, како би можело писмено да се објавува учење за она што на некрстените не им е дозволно ниту да го погледаат?“ – Многу нелогично: На „некрстените не им е дозволно ниту да го погледаат“ „светото предание“.

Некрстени имало и во времто на Василие, па и денеска. Зошто во постапостолскиот период, сè до Василие Велики, „на некрстените не им е дозволено ниту да го погледаат“ „светото предание“? Зошто за нив тоа било ненапишана тајна во која не можеле и смееле ниту да ѕирнат, а за некрстените во времето на Всилие, па и денеска, не е веќе тајна, па можат не само да го гледаат туку и да го читаат со свои очи? Какви апсурди, апсурди изговорени од најголемиот црковен учител, од најголемиот црковен отец на православието. Апсурди кои православието низ сите векови, па и денес, ги прифаќа без и најмал напор да ја провери нивната логика и нивната вистинитост. Зар денешните православни теолози не ги гледаат тие апсурди на своите учители? Да, не ги гледаат, зашто православието живее по инерција. Ќе ја повториме дефиницијата за живот по инерција. Духовниот брат и близнак на Василие Велики, Јован Златоуст, им рекол на своите парохијани:

„Кога примате пари, дали вие сами ги броите парите? Да, сами ги броите! А кога станува збор за вечните вредности, вие со затворени очи примате мислење на други!“ – Тоа е живот по инерција.

Како да се извлече православието од животот по инерција? Ако го прифати советот на Свети Августин, кој на своите следбеници им оставил аманет: „Читајте го Писмото! Читајте го за да не бидете слепи и водачи на слепите!“

Живот по инерција е она што го тврдат православните теолози и нивните верници: „Затоа православните христијани, сакајќи да ја запазат чистата вера, се придржуваат кон толкувањата на Светите Отци, на кои од Бога им е дадено да ги знаат духовните тајни.“19 – И навистина православието со затворени очи ги прифаќа мислењата и императивите на своите црковни отци, убедено дека „на Светите Отци од Бога им е дадено да ги знаат духовните тајни“ без да провери дали е тоа вистина, како што направивме ние сега со теологијата на Весилие Велики.

Нема вистина во тврдењето дека црковните отци се „законити благодатни преемници на светите апостоли“, дека тие „го примиле апостолското предание со преемство во тајност“.Многу делови од својата теологија, која е надвор од Библијата, и кои никако не можат да ги поврзат со библиското учење, светите отци едноставно ги облекуваат во руво на мистичност и ги прогласуваат за „тајни“ кои само тие ги разбираат, и само нивното толкување на тие тајни е исправно и задолжително за верниците на православието кои, да повториме, со затворени очи ги прифаќаат и ги следат. Оттаму и доаѓа пренагласената димензија на мистичноста и на мистериозноста на теологијата на Православната црква и на Црквата воопшто.

Да ја повториме пак мислата што е искажана: „На одреден начн целокупната сфера на традиционалната Црква е ‘мистериогена’ и од својата харизматична полнота таа  секогаш може да создава нови мистерии.“20 – Мистериогена, мистична теологија, мистериогена Црква, секогаш подготвена да создава нови мистерии кога не може проблемите да ги разреши на единствен исправен начин – библиски.

Меѓутоа, списите на Новиот завет на Православната црква не ѝ даваат никаква можност за некаква мистичност и мистериозност, можност за некаква „мистериогеност“ да создава мистерии! Едноставно Христос не ѝ дава таква можност, зашто сè што кажал и што изговорил, Христос кажал и изговорил не тајно, туку јавно. Да го проследиме тоа со библиски текстови:

„Ете, јавно говори, и ништо не му велат…“ (Јован 7,26). „Тоа што ви го говорам во темнина, кажете го на видело; и она што ви се шепоти, разгласувајте го од покривите!“ (Матеј 10,27). „Нема ништо скриено што нема да се открие, ниту пак тајно што не ќе се дознае. Затоа, што сте рекле во темнина, ќе се слушне на виделина; и што сте шепотеле на уво во скришните одаи, ќе биде разгласено од покривите“ (Лука 12,2.3). „Првосвештеникот, пак, го праша Исуса за неговите ученици и за неговото учење. Исус му одговори: ‘Јас му зборував на светот јавно; Јас секогаш поучував во синагогата и во храмот, каде што секојпат се собираат Јудејците, и тајно ништо не сум зборувал.“ (Јован 18,19.20)

Почитувани, во светлината на овие библиски текстови, прашуваме: Од каде таа и толкава тајност и таинственост на православните црковни отци, на чело со Василие Велики; од каде тој и толкав мистицизам со кој е проникната теологијата на православието; од каде тие, такви  и толкави мистерии во кои плива Православната црква, и таа нејзина „мистериогеност“ да создава мистерии? Од каде сето тоа кога Христос кажува: „Јас ништо не сум зборувал тајно!?“

Оваа анализа на теологијата на Василие Велики покажува дека во неа нема ништо рационално, дека сето тоа е само имагинација и фикција во умовите на црковните отци кои скршнале од вистинскиот Божји пат и христијанството и човештвото во целост го повеле во погрешна насока, во насока која милиони луѓе ќе одведе во вечна пропаст. Увидувајќи дека застраниле од библискиот пат, црковните отци морале да измислат таква теологија со која барем ќе се обидат да ги оправдаат своите скршнувања на странпатица и да ги оправдаат своите огромни промашувања. Не постои никакво тајно, ниту јавно предание што го изговорил Христос кое пристигнало до црковните отци јавно или тајно како незапишана тајна, којашто православието го експолоатира во огромни размери, попусто грчовито обидувајќи се на некој начин да ја премости таа огромна провалија што настанала при неговото скршнување од изворната библиска теологија токму во времето на црковните отци.

Да ја завршиме анализата на теологијата на Василие Велики! „Ако се осмелиме да ги отфрлиме непишаните обичаи, како да немаат големо значење, незабележано ќе му нанесеме штета на евангелието во она што е најважно, а од апостолските проповеди ќе остане само празно име.“ За какви „непишани обичаи“ зборува Василие Велики кои „имаат големо значење“, без кои евангелието ќе претрпи штета и без кои „од апостолските проповеди ќе остане само празно име?“ Зар евангелието и апостолските проповеди зависат од некаква човечка поддршка и од некакви човечки обичаи? Во никој случај! Тие не се никакви климави библиски институции на кои им е потребно потпирање врз некакви човечки обичаи и преданија, некакво дополнување и скратување или некаква модификација. Ништо од тоа. Евангелието и апостолските проповеди се Божји установи кои цврсто стојат самостојно на свои нозе и нив ништо не може да ги разниша.

Во продолжение Василие набројува некои обичаи, без кои, според него, евангелието би претрпело штета и без кои „од апостолските проповеди ќе остане само празно име“. На пример: „Оние кои се надеваат во иметео на нашиот Господ Исус Христос се осенуваат со крстниот знак.“ Значи, осенувањето со крстниот знак не е библиски знак, туку човечки обичај, без значење за евангелието и за апостолските проповеди.

Многу чуден е обичајот што го спомнува Василие кој води директно во идолопоклонство: „Кое послание нè учело на молитва да се свртуваме кон исток?“ Таа пракса, што ја споменува Василие, Црквата ја презела од паганите кои во недела наутро излегувале надвор, се свртувале кон исток и му се поклонувале на сонцето кое изгревало, кое било нивно божество.

Други обичаи што ги спомнува Василие Велики: „Според кое писмо ние ја благословуваме водата за крштение, и елејот за помазание, па дури и оној што се крштава? Од каде трикратното нуркање на човекот и сè друго во врска со крштението?“ – Ниту еден од овие обичаи нема библиска потврда и тие не се дозволени со библиската теологија. Никаде во новозаветните списи немаме запис дека апостолите или црковните старешини вршеле посветување на водата за крштение и на оној кој се крштава, ниту запис за „трикратното нуркање на човекот“ при крштението. Исто така никаде во новозаветните списи немаме запис за посветување или осветување на елејот со кој се вршело помазание на болните

Уште неколку размислувања во врска со обичаите што ги наброи Василие Велики: „Каква и колку смисла има да се верува во наследно право на званичната Црква која тврди дека потекнува директно од апостолите, а со тоа и од Христа, како што тоа своевремено го формулирал уште црковниот отец Тертулијан (160-220), кога истиот автор, расправајќи за веќе до тогаш врежаните обичаи на тројно нуркање при крштението, за принесување на дарови за мртвите, за употребата на крстниот знак при осенувањето, морал да признае: ‘Ако за овие и за други такви прописи барате позитивни библиски наредби, вие не ќе најдете ниту една таква наредба. Традицијата е нивни извор, обичаите ги потврдуваат и верата ги држи.’“21

Тертулијан е јасен: „Ако барате позитивни библиски наредби за врежаните обичаи на тројно нуркање при крштението, за принесување дарови за мртвите, за употреба на крстниот знак при осенувањето, и за другите такви прописи, вие не ќе најдете ниту една таква наредба. Традицијата е нивни извор, обичаите ги потврдуваат и верата ги држи“.

И на крај, за најголемото промашување на Василие Велики, промашување од кое произлегле наголемите теолошки злоупотреби на изворната библиска теологија. Тоа е неговата изјава: „Кој од светите ни ги оставил написмено зборовите со кои го повикуваме (Светиот Дух) при претворањето на евхаристискиот леб и чашата на благословот?“

Кажавме дека текстот на молитвата која за време на литургијата во Православната црква православниот свештеник ја упатува кон Бог Отецот да го прати Светиот Дух да изврши пресуштествување на „евхаристискиот леб и чашата на благословот“ при Вечерата Господова во вистинско Христово тело и во вистинска Христова крв го напишале Василие Велики и Јован Златоуст. Иако за ова многу повеќе зборуваме во насловот: „Како е прикажан Христос во стожерот на литургијата на традиционалната Црква“, сепак, и овој контекст бара и овде да кажеме нешто за тоа. Повеќе од јасно е дека тој текст не е библиски текст, зашто не се наоѓа во Библијата, ниту пак до ушите на Василие Велики и Јован Златоуст пристигнал како незапишана тајна која потекнала од Исуса или од апостолите. Тој текст е стопроцентна човечка измислица и е надвор од секаков библиски контекст, зашто никаде во Библијата немаме макар и најмала идеја и најава за такво нешто.

Со таа своја литургија што ја вовеле во Црквата, овие двајца великани на православието, Василие Велики и Јован Златоуст, ѝ нанеле огромно зло на библиската теологија, а со тоа и на христијанството, поведувајќи го на теолошка странпатица. Свештенството и свештениците на традиционалната Црква, како црковна (не библиска, туку црковна) категорија (повеќе за ова во поднасловот „Категоријата „свештенство“ и „свештеници“ во традиционалната Црква мерена на кантарот на Новиот завет) тие го издигнале во ранг на чудотворци, со натприродна моќ „евхаристискиот леб и чашата на благословот“ при Вечерата Господова да ги претвораат во вистинско Христово тело и во вистинска Христова крв. Со тоа тие извршиле директен упад во библиската теологија и во неа инсталирале, уфрлиле, своја, човечка теологија, според која „евхаристијата е иста (жртва) со жртвата принесена на крстот, бидејќи се принесува истото ‘Јагне’ на жртвеникот во Црквата, како што беше принесено на Голгота“ (ќе каже православниот теолог Лазар Милин).

Почитувани, ова е неприфатливо! Неприфатлива е натприродната, чудотвораната моќ на свештениците да го создаваат и пресоздаваат Христа од парче обичен леб секогаш кога ќе ја упатат кон Бога молитвата на Василие Велики и на Златоуст за време на евхаристијата. Неприфатливо е тие постојано Христа да го принесуваат на жртва, како бескрвна жртва еднаква по важност со неговата жртва на Голгота. Тоа е хула, тоа е далеку, многу далеку од библиската вистина. Таа теологија на светот му прикажува поразен Христос, Христос кој не успеал да ја заврши комплетно својата задача на Голгота; таа теологија на светот му прикажува погрешна, фалична Голгота!

Почитувани, тоа е вистина за најголемиот православен учител, Василие Велики; тоа е вистина за православните црковни отци и за нивната теологија; тоа е вистина за православието и за неговата теологија.

Во продолжение следат поднасловите од поглавјето „Библијата и преданието“. Кога ќе кликнете врз поднасловите, ќе ви се отворат нивните текстови.